Orijin Zèv “Lapèsòn” Syto Cavé a

Lapèsòn vle di “entèl entèl”, yon moun nou pa ka oubyen nou pa vle site non li. Nou tande yon nanm an pèn ki ap chache yon moun ki ale. Men “entèl entèl” la jwe yon wòl enpòtan nan pa nonmen sijè a, e dèyè tristès la gen yon kote pase nan rizib nan babay yo. Pase nan rizib la vin anpeche nou konprann sans egzak santiman ki eksprime yo. Ensètitid sa a pèmèt tranzisyon ak lòt mizik ki pale de mond ki pèdi yo (sitou yon Ayiti ak Ayisyanite ki pèdi), ak libète nou pèdi anba opresyon politik. Pi fò tèks yo te ekri pandan egzil oubyen nan lanne 80 yo, dènye lanne diktati Jean-Claude Duvalier a. Kidonk, valè tèks yo genyen nan tan an pran fòm nan atmosfè eprèv politik la. Mòso 12 la – katriyèm tit Lapèsòn la – tankou yon stwòf (oubyen yon vè) ki ajoute ki modifye ak konplete mizik 8 la:

Papiyon nwa yo pran lari,
Vil la andèy, pral gen lapli,
Van ap soufle, lanmè move,
gad jan bato mwen chavire.
Lapèsòn o! Babay, babay, babay(X2).
Moun yo pa menm, tan a chanje,
Malè pandye sou tout do kay.
Fanal timoun yo pran dife,
Kè m ap rache, kè m ap fè m mal.
Lapèsòn o! Babay, babay, babay(X2).

Diskou politik ki kache yo parèt pi fò toujou e li difisil pou nou imajine Cavé pa te rann li kont de sa lè li t ap ekri powèm lan -jan li esplike li a – pou yon fanm ki kite Nouyòk pou ale Brezil. Jan li ye a, yo entèprete mizik la otomatikman tankou yon mizik politik. Yo chante Babay yo nan plizyè mouvman sosyal ki pase ann Ayiti nan kenz dènye lanne ki sot pase la yo. Mekanis ki pèmèt nou pase de entimite a politik la konstui anndan tèks yo.

Peyi Pa m se Lannwit (mizik 5) kòmanse ak yon balad piyano jazz tradisyonèl, epi ak menm istwa lanmou an, men ki vin transfòme nan chache yon zanmi ki ka konprann doulè powèt la; piyano a chanje ritm ak de nòt stakato di, yon anbyans konba, tankou powèt la ap pouse yon kout rèl pou yo ede li; Li kòmanse chante pou Èzili, deyès lanmou an, li di li rankontre jou fèt drapo a ( 18 me ), epi Desalin, papa fondatè endepandans Ayisyen an. Powèt la ankouraje yon moun li pa site non li ( petèt yon fanm, oubyen li menm, oubyen Èzili/Desalin…): “tèt ou plen drapo/ w ape bayila/ Gouyad ou se pa w sa pa gade Leta”Si nou pa te ann Ayiti ak nan Karayib la, nou te ka sezi wè rezistans kont Leta a makonnen ak danse. Men nou ann Ayiti, chante ak danse ka a la fwa yon zak oubyen yon ekspresyon entim rezistans pèsonèl ak kolektif. Diferan atmosfè mizikal yo ak diferan diskou ak tèm yo melanje youn nan lòt jouk li parèt nou natirèl pou chante an menm tan Ayiti, mennaj ou paka sonde, Desalin ak Èzili.

Rapò ak mizik la kondisyone ni tèks la ni pwosesis ki pran rasin nan imajinasyon kiltirèl la. Siksè ak  konpreyansyon li pa ka separe paske tèks la ou viv li, konnen li e ou aprann li tankou yon melodi. Nan yon antrevi, Cavé ak Valcourt ki konpoze melodi a esplike an detay orijin istwa a:

– Syto : Mizik sa a se istwa yon lanmou. Mwen t ap viv ak yon fanm ki t ap pati pou Brezil epi lè li pati a mwen konpoze mizik la. Mwen te santi yon gwo absans, yon gwo twou, yon gwo vid. Mizik la fèt konsa, li fèt apati kè sere sa a, de depa sila a. Se pou sa li gen koulè Brezilyen sa a.

– Boulo Valcourt : Syto avè m toujou ap konpoze mizik. Le pli souvan se li ki ekri pawòl pou mwen. Men fwa sa a sete nan sans envès la, li vini ak mizik la epi li di m mete akò sou li. Mwen te oblije chache yon jan pou m te ba li yon koulè pou li pa te ret twò plat. Lè misye te vini ak [li fredone melodi a], [li jwe melodi plat la sou gita l], [li jwe vèsyon ki gen koulè a]. Mwen ba li koub sa yo paske se sa mizik la te bezwen. Syto vini ak yon bagay ki te trè bèl, vreman, men an reyalite li te manke koub sa a mwen te mete ladann. Mwen panse m te remèt misye pyès li […]